In sciencefictionboeken en -films komt het motief om bepaalde gebeurtenissen uit het geheugen van een persoon te "wissen" vaak tegen. Meestal wordt dit gedaan door "slechte" wetenschappers of buitenaardse wezens die mensen ontvoeren voor experimenten. Dergelijke verhalen doen lezers en kijkers zich afvragen of dit in werkelijkheid wel kan.
Het menselijk geheugen kan niet worden voorgesteld als een soort 'graanschuurboek' waarin alles wat een persoon ooit heeft gezien, gehoord en ervaren voor eens en voor altijd wordt vastgelegd. Het geheugen is een levend fenomeen, zenuwverbindingen in de hersenschors ontstaan en verdwijnen. Allereerst verbreken die verbindingen die te zelden of helemaal niet worden geactiveerd - daarom vergeet een persoon de informatie die hij niet gebruikt.
In sommige gevallen speelt vergeten de rol van een verdedigingsmechanisme: het geheugen verwijdert traumatische informatie die verband houdt met negatieve emoties. Dit gaat vooral vaak gepaard met hevige schrik, terwijl de gevolgen van stress in de vorm van een zenuwinzinking blijven bestaan. Dus in de middeleeuwen werden legendes geboren over de ontvoering van mensen door elven, kobolden en andere fantastische wezens, en nu - over ontvoering door buitenaardse wezens.
Het probleem van kunstmatig vergeten houdt verband met de noodzaak om mensen te helpen die aan negatieve herinneringen lijden. Tot op zekere hoogte biedt hypnose deze mogelijkheid. Bij dergelijke experimenten vergaten mensen, op bevel van de hypnotiseur, zelfs enkele minuten hun naam. Sommige resultaten zijn verbluffend. Een hypnotiseur deed een patiënt bijvoorbeeld vergeten … allergieën. Tijdens de volgende bloei van kruiden voelde deze persoon niet echt de voor hem gebruikelijke pijnlijke symptomen. De mogelijkheden van hypnose in dit opzicht zijn echter beperkt: herinneringen verdwijnen niet, maar worden geblokkeerd, en iets kan ze weer tot leven brengen. De patiënt in kwestie verscheen opnieuw met een allergie na hierover met een arts te hebben gesproken.
Het geheugen kan chemisch worden beïnvloed, bijvoorbeeld door de werking van het enzym proteïne kinase te blokkeren. Een groep wetenschappers van de Universiteit van Californië, onder leiding van D. Glantzman, bewees de mogelijkheid om op deze manier negatieve herinneringen te blokkeren. Het is waar dat het object van onderzoek de slak was, zijn zenuwstelsel is onvergelijkbaar met dat van de mens, en niemand kan zeggen hoe selectief vergeten bij mensen zal zijn.
Soortgelijke "geheugenpillen" die neurale verbindingen verzwakken, worden ook ontwikkeld door Russische wetenschappers onder leiding van K. Anokhin. Het wordt verondersteld dit medicijn te gebruiken tegen de achtergrond van de actieve herinnering van de patiënt aan die afleveringen die hij zou willen vergeten. Maar dan hebben we het nog niet over praktische toepassing. Volgens K. Anokhin is "hersenchemie veel gemakkelijker te doorbreken dan te verbeteren."
Echte herinneringen kunnen gedeeltelijk worden geblokkeerd door valse herinneringen te creëren. Hiervoor kan het voldoende zijn om een installatie te geven. In één experiment werd de proefpersonen bijvoorbeeld gevraagd of ze Konijn het konijn in Disneyland hadden ontmoet. Mensen herinnerden zich zo'n ontmoeting, ondanks het feit dat dit personage niet in Disneyland is. Soms wordt de houding bepaald door de stemming die in de samenleving heerst. Bijvoorbeeld in de jaren 70. 20ste eeuw veel Amerikaanse vrouwen 'herinnerden zich' seksueel misbruik door hun vader, oom of oudere broer, naar verluidt in de kindertijd. Het is ook mogelijk om doelbewust valse herinneringen aan een specifieke persoon te introduceren, vooral als hij zich onderscheidt door een verhoogde suggestibiliteit.
Over het algemeen zijn wetenschappers terughoudend over het idee van selectief geheugen wissen. Als dit in de toekomst technisch mogelijk wordt, kan niemand zeggen hoe het vergeten van negatieve episodes uit het verleden het geheugen van de patiënt en zijn mentale leven als geheel zal beïnvloeden.
